Cło jako Instrument polityki gospodarczej i społecznej

Cło jest instrumentem pośredniego oddziaływania państwa na strukturę eksportu i importu. Jest to przy tym instrument szczególnie popularny na etapie przejściowym, pomiędzy gospodarką nakazową a gospodarką rynkową. Państwo posługujące się nakazami i zakazami w handlu zagranicznym używa bowiem ceł jako rozwiązań drugorzędnych w realizacji swojej polityki gospodarczej, podobnie zresztą jak państwa z rozwiniętą gospodarką rynkową, w których cła służą przede wszystkim dla ochrony własnej produkcji i równowagi rynkowej. Dlatego właśnie wiele krajów zachodnich stosuje cło jako formę ochrony i stymulacji własnej gospodarki.

Historyczne spojrzenie na instytucję cła pozwala jednak stwierdzić, że mimo ogromnych tradycji, jest ona sprzeczna z zasadą swobodnego (i uczciwego) handlu międzynarodowego. Zakres stosowania ceł zależy głównie od stopnia sprzeczności interesów między handlującymi ze sobą krajami. Postępująca integracja polityczna i gospodarcza pociąga za sobą ograniczenie ceł, jako instrumentu regulacji stosunków handlowych między partnerami.

Jedną z pierwszych na szeroką skalę prób ograniczenia ceł w stosunkach gospodarczych między różnymi krajami jest tzw. GATT. tj. Układ Ogólny o Taryfach Celnych i Handlu, podpisany 30 października 1947 r. GATT pełni obecnie de facto funkcję wyspecjalizowanej agendy ONZ, dążącej do wyeliminowania z handlu zagranicznego ograniczeń handlowych, obniżenia taryf celnych i powszechnego stosowania tzw. klauzuli najwyższego uprzywilejowania.

Także Międzynarodowy Fundusz Walutowy sprzyja rozwojowi wolnego handlu i ograniczaniu stosowania ceł. W ostatnim okresie różnorodne formy integracji europejskiej polegają m. inn. na budowie unii celnych. W związku z powyższym także kraje ubiegające się o przystąpienie do EWG liberalizują swoje systemy celne, dostosowując je stopniowo do standardów Wspólnoty. Stąd właśnie obowiązu-jąca taryfa celna Polski zawiera często inne (niższe) stawki celne dla towarów importowanych z EWG i inne dla towarów z pozostałych krajów.

Zgodnie z powyższymi uwagami, większość krajów europejskich jest już poważnie zaawanso-wana w tworzeniu unii celnych, ograniczających rolę ceł do niezbędnego minimum w stosunkach wzajemnych. Należy jednak pamiętać, że istnieje jeszcze wiele krajów, które dopiero rozpoczęły procesy integracyjne, a ponadto stawiają dopiero pierwsze kroki w budowaniu gospodarki rynkowej. Do tej grupy należą takie kraje, jak: Łotwa, Litw’a, Estonia, Rosja. Stąd cła w tych państwach odgrywają dzisiaj ogromną rolę. O wiele bardziej zaawansowane w tych procesach są: Polska, Czechy. Słowacja i Węgry. Dlatego w tych krajach cła straciły w ostatnich latach na znaczeniu. Istnieją jednak także państwa, które dopiero rozpoczynają drogę do gospodarki rynkowej lub zakładają wejście na tę drogę w najbliższym czasie, że wymienimy tu przykładowo: Białoruś, Ukrainę, Mołdawię, Gruzję, Armenię, Azerbejdżan i inn. Można przewidywać, że państwa te będą opierały swoją politykę kierowania handlem zagranicznym w znacznej mierze na instrumentach celnych. Nie wydaje się więc aby cła w Europie i na świecie w najbliższym czasie mogły stracić swoje poważne znaczenie.