Emisja pieniądza i planowanie obiegu pieniężnego

Emisja pieniądza polega na kierowaniu znaków pieniężnych do obiegu państwowego. Szerszym pojęciem jest kreacja pieniądza, ponieważ odnosi się to także do tworzenia pieniądza bezgotówkowego (żyrowego, bankowego). Mechanizm kreacji pieniądza jest więc różny dla poszczególnych rodzajów pieniądza. To, co jest jednak wspólne, dotyczy panowania nad wielkością pieniądza znajdującego się w obiegu. Jest ono możliwe poprzez planowanie i regulowanie obiegu pieniężnego. Zagadnienia te są różnie rozwiązywane w gospodarce sterowanej dyrektywnie i w gospodarce rynkowej.

W gospodarce socjalistycznej regulowanie rozmiarów emisji pieniądza bezgotówkowego odbywało się poprzez system planów obiegu pieniężnego. Były to: plany kasowe, w których ujmowano w formie bilansowej obroty gotówkowe przechodzące przez kasy aparatu bankowego, a także bilanse przychodów i wydatków pieniężnych ludności, na podstawie których można było ustalić przepływy pieniężne (gotówki) u ludności.

Utrzymywaniu zaplanowanych rozmiarów emisji pieniądza gotówkowego służyło wprowadzenie jako zasady obowiązku dokonywania bezgotówkowych rozliczeń pieniężnych w stosunkach pomiędzy jednostkami gospodarki uspołecznionej, a w pewnym zakresie także między nimi a pozostałymi podmiotami. Formy prawne rozliczeń pieniężnych były ustalane normatywnie przez Radę Ministrów. Nie rozwinął się natomiast na szerszą skalę bezgotówkowy obrót pieniężny wśród ludności. Natomiast rozmiary emisji pieniądza bezgotówkowego (kredytowego) regulowano poprzez nadawanie planowi kredytowemu cechy dyrektywności. W sumie te trzy plany tworzyły pewien system, jednakże o zróżnicowanym charakterze prawnym poszczególnych planów. Początkowo plany te były wewnętrznymi dokumentami centralnego banku państwa. Z czasem zaś wymagano ich prezentacji akceptacji oraz sprawozdawczości z ich wykonania. Były one przedkładane przez Prezesa NBP Sejmowi. Sytuacja ta uległa zmianie po 1989 r.