Ustalanie podstawy opodatkowania w drodze szacunkowej

Ustawy podatkowe określają sposób właściwy dla ustalenia i obliczenia wysokości podstawy opodatkowania w odniesieniu do danego podatku. Zakłada się, że obliczający (podatnik, płatnik lub organ podatkowy) dysponuje wiarygodnymi danymi, umożliwiającymi dokonanie obliczenia. Dane te bowiem wynikają najczęściej z zeznań podatkowych, deklaracji podatkowych itp. Niekiedy jednak z różnych względów danych takich nie można ustalić w sposób rzeczywisty. Niekiedy ustawodawca nie zakłada nawet takiego ustalenia, np. przychodu rzeczywistego z 1 ha gospodarstwa rolnego.

Ustawa o zobowiązaniach podatkowych przewiduje (art. 11), że jeżeli brakuje danych niezbędnych do ustalenia podstawy obliczenia podatku, to organ podatkowy ustala tę podstawę w drodze szacunkowej. W praktyce dotyczy to

najczęściej: ustalenia, że zeznanie podatkowe jest nierzetelne (art. 168 § 1 k.p.a.) nieuznania ksiąg prowadzonych przez podatnika za dowód w postępowaniu podatkowym z przyczyn określonych w art. 169 § 1 k.p.a. prowadzenia działalności podlegającej opodatkowaniu bez zgłoszenia obowiązku podatkowego brak danych dotyczących podstawy opodatkowania na skutek wyłączenia podatnika z prawa do korzystania z opodatkowania w formie karty podatkowej.

Prawo do szacunkowego ustalania podstawy opodatkowania nie może jednak oznaczać dowolności organu podatkowego. Minister Finansów ustala, po zasięgnięciu opinii zainteresowanych organizacji samorządu społeczno-zawodowego i gospodarczego podatników, normy ustalania podstaw obliczania podatków w drodze szacunkowej. Ponadto organy podatkowe obowiązane są stosować różne metody szacowania, np. w ustalaniu obrotów metodą porównawczą, produkcji, remanentową, kosztów, udziału w obrocie. Inne są normy i metody dla ustalania dochodowości, jeszcze inne dla obliczania wartości budynku, gruntu, lokalu mieszkalnego, samochodu itd.