Zakres ingerencji państwa w gospodarkę finansową podmiotu prowadzącego państwową działalność gospodarczą

Po pierwsze, państwo jest zmuszone z pewnych powodów prowadzić również działalność gospodarczą. Na ogół czyni to z przyczyn natury społecznej lub politycznej, rzadziej zaś gospodarczej. Fakt ten sprawia, iż organizacja państwowej działalności gospodarczej przysparza wielu kłopotów. Trudno jest bowiem znaleźć i zastosować formę organizacyjno-prawną tej działalności, która zapewniałaby równocześnie realizację celów, dla których podjęto daną działalność oraz efektywność finansową przedsiębiorstwa itd.

Historia pokazuje, że w tym zakresie próbowano już w praktyce różnych konstrukcji prawnych i finansowych. Przypomnieć trzeba, że dobra państwowe (ziemskie, manufaktury) wydzierżawiono osobom prywatnym w zamian za płacenie czynszu dzierżawczego. Państwową działalność gospodarczą finansowo w ramach budżetu państwa, tak jak działalność jednostek o charakterze administracyjnym (metodą brutto), co okazało się być sposobem mało efektywnym. Z czasem państwową działalność zaczęto organizować w formie przedsiębiorstw oraz innych jednostek (np. zakładów budżetowych) nie będących przedsiębiorstwami. Probo- wano też metody komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych, czyli stosowania wobec nich takich samych metod organizacji i zasad działania jak w odniesieniu do przedsiębiorstw prywatnych. W Polsce metodę tę stosowano w okresie międzywojennym, poczynając od 1927 r. Powraca się do niej po 1989 r. przekształcając przedsiębiorstwa państwowe w spółki prawa handlowego. Inną odmianą stosowanych rozwiązań było stworzenie odrębnej konstrukcji prawnej przedsiębiorstwa państwowego działającego według rozrachunku gospodarczego lub innych zasad.

W zależności od stosowanej formy organizacyjno-prawnej zakres ingerencji państwa w gospodarkę finansową podmiotu prowadzącego państwową działalność gospodarczą był różny zawsze jednak istniał i odnosił się do majątku podmiotu oraz do uzyskiwanych przez ten podmiot wyników finansowych. Sprawa ta wymaga głębszego wyjaśnienia. Istnieją bowiem dwie przeciwstawne grupy powodów i argumentów normowania gospodarki finansowej państwowych podmiotów gospo-darczych.

Z jednej strony można zgodnie stwierdzić, że skoro państwo jest zmuszone zorganizować i podjąć działalność gospodarczą nie mając ku temu bezpośrednich powodów natury gospodarczej, to jednocześnie trzeba uznać prawo państwa (tak jak każdego innego właściciela) do określenia zasad gospodarki finansowej podmiotu realizującego w imieniu państwa działalność gospodarczą. Państwo angażuje bowiem w tę działalność swój majątek i pragnie, aby inwestycja ta przyniosła założone efekty. Temu celowi może służyć normatywizacja gospodarki finansowej w postaci systemu finansowego podmiotu gospodarczego.