Organy podatkowe

Ustawy podatkowe posługują się pojęciem organu podatkowego. Ustawa o zobowiązaniach podatkowych zalicza do nich urzędy i izby skarbowe, organy gminy, a także inne organy w zakresie określonym ustawami. Pod względem funkcjonalnym organami podatkowymi są podmioty prawne wyposażone przez prawo podatkowe w kompetencje do ustalania zobowiązań podatkowych oraz ich wysokości, a także organy sprawujące kontrolę instancyjną nad organami wymiarowymi. Trzeba także zastrzec, że używanie w tym względzie terminu „organ” jest pewną dowolnością, ponieważ pojęcie to ma przecież swoje znaczenie jurydyczne. Organy podatkowe są najczęściej organami finansowymi lub organami wykonującymi funkcje organów finansowych, rozumianychjako część administracji wyspecjalizowanej (np. inspektorzy kontroli skarbowej i dyrektorzy urzędów celnych).

Właściwość rzeczową organów podatkowych określają zarówno przepisy ustrojowe, jak i przepisy materialnego i formalnego prawa podatkowego. Natomiast właściwość terytorialną określają najczęściej odrębne przepisy ustrojowe. Organizacja polskiego systemu organów podatkowych znajduje się obecnie w fazie przejściowej. W znacznej części pochodzi ona sprzed czerwca 1989 r. i ulega stopniowym zmianom, które objęły przede wszystkim organy gminy pełniące rolę organów podatkowych, a także inne organy samorządu terytorialnego. W mniejszym stopniu zaawansowana jest reforma aparatu skarbowego, która dotychczas objęła utworzenie urzędów kontroli skarbowej i częściową przez to korektę zadań urzędów i izb skarbowych. Tymczasem potrzebna jest przede wszystkim reforma urzędu Ministra Finansów. Przeprowadzenie takiej reformy wymaga jednak uprzedniego przyjęcia konsekwentnej koncepcji tego urzędu, a także rozstrzygnięcia pozycji prawnej Skarbu Państwa i jego reprezentacji oraz pozycji centralnego banku państwa. Nowego spojrzenia na zadania i zakres działania wymagają urzędy celne oraz ich funkcjonalne i organizacyjne powiązania z całością aparatu finansowego państwa.

Ze względu na obowiązywanie zasady instancyjności w ustalaniu zobowiązań podatkowych wyróżnić można organy podatkowe: dokonujące wymiaru i poboru podatków i działające w I instancji oraz korygujące decyzje organów I i II instancji, lecz w ramach postępowania instancyjnego.

Do pierwszej grupy należą przede wszystkim urzędy skarbowe, działające w oparciu o przepisy ustawy z 29 grudnia 1982 r. o urzędzie Ministra Finansów oraz o urzędach i izbach skarbowych (Dz-U. Nr 45, poz¦ 289 z późń. zm.) oraz przepisy aktów wykonawczych (por. Dz. U. z 1986 r. Nr 18, poz. 96 oraz z 1991 r. Nr 56, poz. 241 zpóźn.zm.). Są one właściwe rzeczowo w odniesieniu do większości podatków. W roli płatników występują natomiast urzędy celne, wymierzające i pobierające podatek importowy.

Do pierwszej grupy należą także organy gminy, tj. wójt, burmistrz lub prezydent miasta, którzy przy pomocy swego aparatu (wydziału lub referatu finansowego) są kompetentni do wydawania decyzji podatkowych w zakresie podatku rolnego i leśnego oraz podatków i opłat lokalnych.

Do drugiej grupy należą natomiast izby skarbowe, które są właściwe dla podejmowania decyzji podatkowych w postępowaniu odwoławczym od decyzji urzędów skarbowych. Przy izbach skarbowych funkcjonują dotychczas podatkowe komisje odwoławcze, które są kompetentne w sprawach dotyczących wymiaru i poboru podatków obrotowego i dochodowego od osób fizycznych, gdy podstawy opodatkowania oszacowano. Natomiast w stosunku do decyzji podatkowych pod-jętych przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta organem odwoławczym jest kolegium odwoławcze przy sejmiku samorządowym (art. 39 ust. 1 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym, Dz. U. Nr 16, poz. 95 z późn. zm.).

Na podstawie ustawy z 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej (Dz. U. Nr 100, poz. 422 zm.: z 1992 r. Nr 21, poz. 85) od 1992 r. działają organy kontroli skarbowej (patrz szerzej część 1 rozdział 6).

Mogą one przejąć rolę organów podatkowych. Chodzi w szczególności o inspektorów kontroli skarbowej, którzy poo wykonaniu kontroli skarbowej ustalają jego tzw. wynik, będący nie tyle rezultatem faktycznego zakończenia postępowania kontrolnego, co formą decyzji ustalającej rodzaj i wysokość zobowiązania podatkowego (art. 25 ustawy o kontroli skarbowej). Organowi kontroli skarbowej przysługują wówczas uprawnienia organu podatkowego do ustalenia podstawy opodatkowania w drodze szacunkowej. Kontrolowany może, w terminie 14 dni od doręczenia mu wyniku kontroli, wnieść do przełożonego inspektora żądanie skie-rowania sprawy na drogę postępowania w sprawach zobowiązań podatkowych. Postępowanie takie prowadzi wówczas właściwy urząd skarbowy.

Wzajemne relacje między organami podatkowymi a organami kontroli skar-bowej układają się więc w taki sposób, że organy podatkowe nie mogą prowadzić w sposób samoistny kontroli podatkowej i w tym celu wnioskują o jej podjęcie do organu kontroli skarbowej. Z kolei, organy kontroli skarbowej mogą prowadzić postępowanie podatkowe, o ile kontrolowany nie zażąda, aby toczyło się ono poza postępowaniem kontrolnym.

Potrójną rolę pełni w zakresie postępowania podatkowego Minister Finansów i jego aparat wykonawczy (Ministerstwo Finansów). Jako naczelny organ administracji państwowej w dziedzinie finansów państwa sprawuje on przede wszystkim ogólny nadzór w sprawach zobowiązań podatkowych (art. 4 ustawy o zobowiązaniach podatkowych). W ramach tego nadzoru zapewnia on jednolitość stosowania przepisów podatkowych przez organy podatkowe. W tym celu dokonuje on urzędowej wykładni prawa podatkowego.

W pewnym zakresie Minister Finansów występuje również w roli organu podatkowego. Jest bowiem właściwy do rozpatrywania odwołań od decyzji wydanych w I instancji przez izbę skarbową. Może również wystąpić w roli organu podatkowego I instancji, co dotyczy ustalania zobowiązań podatkowych od przedsiębiorstw państwowych podległych Ministrowi Spraw Wewnętrznych oraz Ministrowi Obrony Narodowej. Do decyzji wydanych w I instancji stosuje się wówczas przepis art. 127 § 3 k.p.a.

Poza tokiem instancji Minister Finansów jest właściwy do rozpatrywania każdej sprawy dotyczącej zobowiązań podatkowych, które są wnoszone do niego w ramach skarg i wniosków, a także prośby o umorzenie zaległości podatkowych.

Nie wolno jednak zapominać o tym, że zasadniczo Minister Finansów jest organem podejmującym działania strategiczne w zakresie polityki finansowej. Do niego należą również działania analityczne i kontrolne stanowiące podstawę do projektowania zmiany przepisów prawnych w dziedzinie finansów oraz do wydawania przepisów o charakterze wykonawczym.