Warunki i przesłanki stosowania pożyczek publicznych

W oparciu o przedstawione w p. 2. wady i zalety różnych pożyczek publicznych, a także ich oryginalność w stosunku do podatków, można wskazać na przesłanki i warunki wprowadzenia pożyczek publicznych, jako skutecznego instrumentu rozwiązywania problemów gospodarczych i społecznych w państwie.

Państwo cierpiące na recesję gospodarczą lub będące w trudnej sytuacji finansowej winno korzystać z pożyczek publicznych, jako sposobu gromadzenia dochodów. Tym większe będą jednak szanse operacji pożyczkowej w zakresie pobudzenia koniunktury gospodarczej, im bardziej zostanie pożyczka wykorzystana na wydatki produkcyjne. Jeśli państwo zamierza w szybkim tempie rozkręcić koniunkturę gospodarczą i rozwinąć eksport, uzasadnione jest korzystanie z pożyczek zagranicznych, jeśli nie ma jednak perspektyw na szybki i znaczny rozwój eksportu – bardziej uzasadnione wydają się pożyczki wewnętrzne. Państwo zamierzające skorzystać z jednorazowego zadłużenia na sfinansowanie przejściowych trudności powinno wprowadzać pożyczki umarzalne, najlepiej krótko lub średnioterminowe. Jeśli jednak podstawowym celem państwa jest zahamowanie inflacji,

winno ono podchodzić do pożyczek ze szczególną ostrożnością. Należy wówczas uruchamiać tylko takie pożyczki, które na dłuższy okres ograniczają popyt publiczny (najlepiej tzw. pożyczki rentowe). Dla realizacji walki z inflacją o wiele lepszym instrumentem jawi się więc podatek.

Należy tu wskazać na dodatkowy aspekt pożyczek publicznych – ich stosowanie skłania rządy do nie wprowadzania zbyt drastycznych cięć budżetowych. Jeśli bowiem rząd nie ma wystarczających wpływów z innych źródeł, głównie z podatków, a cięcia budżetowe mogłyby spowodować więcej strat niż korzyści – wówczas zastosowanie pożyczki publicznej może być najlepszym sposobem rozwiązania tej kłopotliwej sytuacji.

Specjaliści przestrzegają często przed sytuacjami, których państwo winno unikać w związku z wprowadzaniem pożyczek publicznych. Należy do nich wprowadzanie pożyczek przymusowych, konsolidacja pożyczek w celu pogorszenia warunków ich spłaty dla pożyczkodawców, wreszcie częściowa lub całkowita odmowa spłaty pożyczek, czyli tzw. repudiacja. Takie negatywne sytuacje mogą bowiem wywołać utratę zaufania do państwa, jako solidnego partnera, wywołać konflikty społeczne i polityczne, spowodować kontrakcję wierzycieli, co w sumie może uczynić odmowę spłaty długów posunięciem tyleż nieodpowiedzialnym, co nieopłacalnym finansowo i politycznie dla każdego państwa.

Wprawdzie nie ma zgody co do dopuszczalnego poziomu zadłużenia się państwa, nie jest jednak pożądana sytuacja permanentnego zwiększania się realnego długu publicznego, która to sytuacja ma miejsce, gdy państwo nie nadąża ze spłatą oprocentowania pożyczek lub gdy przyrost rat i procentów od nowych pożyczek przewyższa bieżące spłaty. Taka sytuacja może mieć miejsce tylko przejściowo i w krótkim okresie, gdyż jej kontynuacja na dłuższą metę niechybnie prowadzi do kłopotów finansowych, a nawet bankructwa państwa. Dlatego specjaliści od dawna stawiają tezę przemawiającą „za spłatą długów, a przeciwną do zalegania długów w nieskończoność” (H. Dalton, Nauka skarbowości, Warszawa 1948, s. 233).