Tworzenie nowego systemu pieniężnego

Stan ten uległ zmianie w Polsce Ludowej. Tworzenie nowego systemu pieniężnego oparto bowiem na elementach teorii bankowej, jak i teorii nominalistycznej. W ocenie nauki (Z. Knakiewicz) przyjęta koncepcja była wolna od podstawowych błędów koncepcji przyjmowanych w okresie międzywojennym. Niewłaściwie jednak, powtarzając błąd W. Grabskiego, potraktowano sprawę kursu złotego. Uznając za jedynie właściwą kredytową metodę emisji pieniądza, zapomniano o słabości tej metody w sytuacji automatyzmu kredytowego, doprowadzającego do oderwania kredytu od rachunku ekonomicznego kredytobiorców.

W teorii ekonomii krajów socjalistycznych formułowano trzy koncepcje pieniądza. Umownie określa się je jako koncepcje: pieniądza pracy, pieniądza planu i pieniądza towarowego (E. Drabowski, Wł. Jaworski, Zb. Krzyżkiewicz. Bankowość, Warszawa 1988, s. 44-50).

Pierwsza koncepcja wiązała się z próbą zastąpienia pieniądza w rozliczeniach za pracę. Opłacano ją (przez krótki czas po Rewolucji Październikowej w Rosji Radzieckiej) nie w pieniądzu, lecz w wydawanych bonach pracy, gdzie zapisywano ilość przepracowanych godzin. Uznano, że w tych warunkach występowanie pieniądza w roli miernika wartości i środka cyrkulacji jest zbędne.

Druga koncepcja wychodziła z założenia, że w warunkach planowania państwowego, opartego na jednostkach naturalnych oraz w warunkach cen ustalanych przez państwo pieniądz nie jest powszechnym ekwiwalentem, lecz tylko znakiem rozrachunkowym, który ma siłę nabywczą zależną od poziomu cen. Pozbawiony funkcji miernika i środka cyrkulacji pieniądz służy jako środek rozliczeń w sferze wymiany oraz jako środek płatniczy i środek akumulacji finansowej w obiegu dochodowym.

W trzeciej koncepcji uznano towarowy charakter pieniądza jako powszech-nego ekwiwalentu. Wskazując na związki pieniądza z wymianą towarów uważano, że wymiana ta stwarza obiektywne przesłanki dla emisji pieniądza i polityki pieniężnej związanej z wielkością produkcji i wymiany towarowej. W warunkach gospodarki socjalistycznej występowało ograniczenie sfery zasto-sowania pieniądza i ograniczenie płynności pieniądza, a także brak było wymienialności waluty krajowej.

W krajach kapitalistycznych rozwój teorii pieniądza po zakończeniu II wojny światowej poszedł głównie w kierunku krytyki keynesizmu. Wyłoniły się nowe odłamy teorii liberalizmu gospodarczego. Do jednego z nich zalicza się tzw. monetarystów, którzy nie tworzą co prawda jednolitego stanowiska, lecz wychodzą z tych samych założeń. Za twórców tej teorii uważa się M. Friedmana, K. Brunnera i A. Meltzera. Teoria ta powstała pod wpływem wyników badań empirycznych dokonywanych w USA w latach 1957-1960. Dotyczyły one zależności między podażą pieniądza, cenami i kształtowaniem się cyklu koniunkturalnego. Do głównych cech teorii monetarystów należą: 1) uznanie podaży pieniądza za główną determinantę nominalnego produktu społecznego, 2) przyjęcie w polityce pieniężnej zasady stałego wzrostu podaży pieniądza w stosunku do przyrostów realnego produktu społecznego, 3) uznanie stabilności gospodarki w długim okresie czasu i odrzucenie konieczności interwencjonizmu państwowego, 4) przypisywanie większego znaczenia walce z inflacją niż z bezrobociem. Wyrazem skrajnej postawy w opowiadaniu się za liberalizmem gospodarczym, znacznie odbiegającym nawet od stanowiska monetarystów, jest koncepcja pozbawienia państwa monopolu emisji pieniądza obiegowego. Autorem tej koncepcji jest austriacki ekonomista F. Hayek.

Koncepcja ta nie znajduje jednak zwolenników. Uważa się-bowiem, że wolna konkurencja w zakresie emisji pieniądza jest groźna dla mechanizmów rynkowych.